2-3 октябрь кунлари Марказий Осиё минтақавий экологик маркази (МОМЭМ)нинг Ўзбекистондаги филиали Европа Иттифоқи томонидан молиялаштирилаётган UzWaterAware лойиҳаси доирасида Қорақалпоғистон Республикасида бир қатор тадбирларни ўтказди. Тадбирлар Қорақалпоғистон Республикаси (ҚР) Вазирлар Кенгаши, ҚР Халқ таълими вазирлиги, Ўзбекистон Экологик ҳаракати ва унинг Нукусдаги бўлими кўмагида ташкил этилди.

Нукус шаҳридаги 28- ва 31-мактабларнинг 3-4-синф ўқувчилари ва Нукус туманидаги 31- ҳамда 32-мактабларнинг 5-7 синф ўқувчилари – жами 160 дан зиёд ўқувчи тадбирда иштирок этди, жумладан, Қорақалпоғистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлиги, ҚР Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш қўмитаси матбуот хизматлари вакилларини, шунингдек, маҳаллий ва тошкентлик журналистлар ҳам жалб этилди.

Тадбирлар лойиҳа доирасида ишлаб чиқилган қишлоқ хўжалиги ва сувни тежайдиган технологиялар, маиший фойдаланиш ва иқтисодиёт, виртуал сув ва ресурсларни асраб-авайлаш ҳамда ҳурматлаш сингари ҳаётнинг турли жабҳаларида сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш бўйича саводхонликни оширишга қаратилган бешта ижтимоий-ахборот видео-роликлар асосидаги болалар учун эко-дарсларни ўз ичига олди. Бундан ташқари карантин даврида сув ресурслари чекланган ҳудудларда сувни муҳофаза қилиш ва тежаш усуллари тўғрисида болалар билан суҳбат уюштирилди. Экологик дарсларда иштирок этган ўқитувчилар сув ресурслари тўғрисидаги маълумотларни тақдим этишга ижодкорона ёндошилганини алоҳида таъкидладилар ва дарслари мобайнида ушбу усулдан албатта фойдаланишларини билдирдилар.

Таъкидлаш жоизки, лойиҳа жамоаси 2019 йил декабрь ойида Қорақалпоғистонда, хусусан Амударё вилоятининг 9-сонли мактабидаги 80 нафар кичик ва катта синф ўқувчилари учун экологик дарслар ўтказган эди. Айнан ўша пайтда ўқитувчилар марказдан олис туманларда фойдаланиш учун болаларга билим берувчи материалларни қорақалпоқ тилида тайёрлашга эътибор қаратишни илтимос қилган эдилар.

2 октябрь куни ташриф доирасида ҚР Халқ таълими вазирлигида лойиҳа доирасида ишлаб чиқарилган маҳсулотлар - сув ҳақидаги ижтимоий видеороликлар, Ўзбекистон Экологик ҳаракатининг илтимосига биноан қорақалпоқ тилига таржима қилинган "Бебаҳо сув тўғрисида қимматли билимлар" болалар китоби, коронавирус инфекциясининг юқиш хавфини бартараф этиш бўйича маслаҳатлар битилган ахборот буклети ҳамда ЎзР Адлия вазирлиги сўровига биноан тайёрланган брендланган шахсий ҳимоя воситалари (маскалари ва қўл антисептиклари)ни етказиб бериш бўйича учрашув бўлиб ўтди.

«Биз сув ва экология бўйича билим ва хабардорликни оширишга катта эътибор бераётгани учун лойиҳадан жуда миннатдормиз. Қорақалпоқ тилида ҳам материаллар тайёрлаганингиз учун алоҳида ташаккур. Биз барча материаллар ва ҳимоя воситаларини туман мактабларига албатта етказиб берамиз, шунингдек, мавжуд барча каналлар орқали сув ҳақидаги китоб ва видеороликларни ўқитувчилар орасида максимал даражада тарқатамиз», - деди Қорақалпоғистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги ҳузуридаги Республика ўқув-услубий марказ директори Қуаниш Жубанов.

Ҳаммаси бўлиб Қорақалпоғистон Республикасига 3000 та ниқоб ва антисептик воситалар, 5000 та болалар учун китоблар етказиб берилди. Учрашув давомида таъкидланганидек, лойиҳанинг вазирлик ва идоралар, жамоат ташкилотлари ва журналистлар билан ҳар томонлама ҳамкорлиги лойиҳанинг ҳамда ишлаб чиқилган билим берувчи маҳсулотларнинг барқарорлигини таъминлашга ёрдам беради.

«Бугунги кунда Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги олдида катта вазифалар турибди. Нодавлат ташкилотлар ушбу вазифаларнинг айримларини ҳал қилишда давлатнинг ёрдамчиси ролини ўташмоқда. МОМЭМ томонидан UzWaterAware лойиҳасининг тўрт йиллик фаолияти давомида ишлаб чиқилган ўқув материаллари мамлакат аҳолиси ўртасида экологик таълимни тарғиб қилишда ёрдам беради, деб умид қиламиз», - таъкидлади МОМЭМнинг Ўзбекистондаги Филиали директори, лойиҳа менежери Шахноза Умарова.

3 октябрь куни Экоҳаракатнинг Қорақалпоғистон бўлими, шунингдек, Экологик партиянинг Нукусдаги аёллар қанотининг 40 дан зиёд вакиллари билан учрашув бўлиб ўтди. Иштирокчилар орасида таълим, тиббиёт, экология ва бошқа турли соҳалар ходимлари бор эди. Суҳбат давомида сувни тежаш ва хабардорликни оширишда аёлларнинг ролига алоҳида эътибор қаратилди. Ўз навбатида, иштирокчилар олинган маълумотлардан фойдаланиш ва тарқатиш, шунингдек, келгусида турли йўналишлар бўйича ҳамкорлик қилишдан манфаатдор эканликларини билдирдилар.

Лойиҳанинг якуний босқичи доирасида шундай экологик дарслар Ўзбекистоннинг яна иккита вилояти - Сурхондарё ва Хоразм мактабларида ўтказилади.

Эслатиб ўтамиз, “Ўзбекистонда сув ва экологияни барқарор ривожлантириш бўйича хабардорликни ошириш ва ҳамкорлик. 3-таркиб "(ёки UzWaterAware) МОМЭМ томонидан Европа Иттифоқининг молиявий кўмаги остида 2016 йилдан бери амалга оширилмоқда ва “Ўзбекистоннинг қишлоқ жойларида сувни барқарор бошқариш" дастурининг бир қисмидир. Лойиҳанинг миллий ҳамкори - Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлиги. UzWaterAware мамлакатдаги сув ва экологик муаммоларга эътиборни қаратишга муваффақ бўлган ва давлат идоралари, ННТ, ОАВ билан ҳамкорликда аҳоли билан кенг кўламли ишларни амалга оширишга эришган лойиҳалардан бирига айланди.

    Сув бу - ҳаёт. Унинг ҳар томчисида ўн саккиз минг олам қуввати яширинган.
Биз одамлар ҳаётида сув энг муҳим ўринни эгаллайди. Чунки у ижтимоий ва маиший ҳаётимизда беминнат ёрдамчи, инсоният тараққиётининг асосидир.
Аммо биз одамлар табиатнинг мана шундай улуғ инъомини ҳамиша ҳам қадрлайвермаймиз. Шуни унутмаслик керакки, ҳар қандай инъомнинг чеки-чегараси бор.

User Rating: 4 / 5

     Suv hayotimizning ajralmas qismi hisoblanadi. Usiz hayotimizning bir lahzasini ham tasavvur qila olmaymiz. Yaqinda Yevropa Ittifoqining Toshkentdagi nodavlat tashkiloti va Ekomaktab rahbari Natalya Shivaldovalarning sayi harakati bilan yoshlar uchun daryo suvlarini tahlil qilish bo’yicha ekspeditsiya tashkil etildi. 23 nafar o’smir va yoshlardan iborat bo’lgan mazkur ekspeditsiya Chotqol tog’ tizmalari bo’ylab piyoda sayohatdan boshlandi.

    Bugungi ekskursiyamizda suvning kelib chiqishi va unga nisbatan odamlarning munosabatini o’rgandik. Ekskursiyamizdan asosiy maqsad, suvdan noto’g’ri foydalanishga olib keluvchi odatlar va stereotiplarni o’zgartirish, bizga berilgan bu ne’matni hurmat qilish va asrashdir.

    “O’zbekistonnig qishloq joylarida suv resurslarini barqaror boshqarish” dasturi ma’lumotlariga ko’ra, O’zbekistondagi suvning qariyb 90 foizi qishloq xo’jaligi ehtiyojlariga yo’naltirilgan. Shuningdek, qishloq xo’jaligida suvni tejash borasida mazkur dastur yangi texnologiyalarni taklif etmoqda. Masalan, qishloq xo’jaligida yangi gidrogel texnologiyasidan foydalanish suvni tejashga, o’simliklar, organizmlarning to’yinishiga yordam beradi. Gidrogel kristallarga o’xshash bo’lgan polimer granulalar hisoblanadi. Gidrogel namlikni o’ziga so’rib oladi va hajmi 300 barobarga o’sish hususiyatiga ega. Shu tariqa 1 kg gidrogel o’ziga 250 litrgacha suvni shimib olishi mumkin va qur’oqchilikda uni ekinlarga uzatadi. U ochiq tuproq, issiqxonalarda, xonaki gullar uchun, avtomobil va temir yo’llar bo’ylab hududlarni obodonlashtirishda, suv resuslari cheklangan cho’l va tog’li joylarda qo’llaniladi. Sug’orish uchun sarflangan suv xarji 50 foizga kamayadi.

     Nafaqat qishloq xo’jaligida balki uy sharoitida ham suvni tejash mumkin. Bir kishining bir kunda o’rtacha olganda chanqog’ini bosishi, gigiyena va sanitariya ehtiyojlari uchun ishlatiladigan suvi 50 litrni tashkil qiladi. Suvni tejash, asrab avaylash, uni hurmat qilish o’z qo’limizda. Suvni hurmat qilmasak, unga e’tiborsizlik qilib har-xil chiqindilarni tashlasak, nafaqat suvni, balki, o’z hayotimizni ham zaharlagan bo’lamiz. O’ylab ko’raylik oddiygina misol, tish yuvayotkanimizda oldimizda shivirlab oqib yurgan suvni o’chirmaymiz. Kerakli suvni idishga olib, suv jo’mragini o’chirib qo’yishimiz mumkin. Bu usul suvni tejashga yordam beradi.

    Toshkent davlat “Suvsoz” unitar korxonasining electron saytida (http://suvsoz.uz) maishiy turmushda suvni tejash borasida oddiy usul qo’llanmasi berilgan: idish-tovoq, meva-sabzavot yuvishda toq’oradagi suvdan foydalanilsa 20 litr suv lozim bo’ladi. Ochiq kran suvi ostida yuvilsa 110 litr suv sarflanadi.

     - Yurtimizdagi eng arzon tabiiy iste’mol mahsuloti bu suv hisoblanadi. Masalan, Yevropa davlatlarining biri Germaniyada bir kubometr suv 4 yevro turadi. Endi hisoblab ko’ramiz bizning O’zbekiston so’miga o’girganda bu mablag’ o’rtacha 40 ming so’mni tashkil etadi, - deydi UzWaterAware loyihasi xodimi Yekaterina Ustinenko. - O’zbekistonda esa bir kubometr suv o’rtacha hisobda 615 so’mni tashkil etadi. Bu mablag’ hisoblagich bo’yicha to’lov tizimidir. Suvni qayta ishlash, quvurlarni ta’mirlash, kanalizatsiyalarni tozalash xizmatlarinigna qoplaydi.
Ekspeditsiya koordinatorlari piyoda sayohat davomida suv haqida juda ko’p ma’lumotlar berishdi. Bundan tashqari, Chotqol tog’ tizmalari ostida paydo bo’lib, jilg’alanib oquvchi buloqlar suvidan na’muna uchun shaffof idishga olindi. Ana shu jilg’alar bir-birlariga qo’shila-qo’shila daryo hosil bo’lish joylarini ko’rdik. Shu daryolardan biri bu Chotqol daryosidir. Chorvoq suv omboriga uchta daryo kelib qo’shiladi. Bular: Pskem, Ko’ksuv va Chotqol daryolaridir.

    Chotqol daryosining boshlanish jilg’alari Qirg’iziston hududidan oqib keladi. Ekspeditsiya davomida Chirchiq daryosining 4 ta daryo qo’shilishi natijasida hosil bo’lishiga guvoh bo’ldik. Bular: Chotqol, Ko’ksuv, Piskem va Ugam daryolaridir. Yo’l bo’yi G’azalkent va Chirchiq shaharlari orqali oqib kelgan Chirchiq daryosining suvidan boshqa bir shaffof idishga namuna oldik. Jilg’alardan olingan suvga qaraganda ikki shahar bosib o’tgan daryoning suvi anchagina loyqa edi. Bunga sabab, odamlarning e’tiborsizligi va suvga bo’lgan hurmatsizligidir. Chunki yo’l bo’yi biz sanoat korxonalarining quvurlaridan oqayotgan chiqindi suvining daryoga oqqizilishi, turli chiqindilarning daryoga tashlanishi, odamlarning daryoning duch kelgan joylarida cho’milishi, mashinalarini yuvishi va o’zlaridan keyin turli maishiy chiqinlarini qoldirilishiga guvoh bo’ldik.

    Suv hayot manbai. Bizning e’tiborsizligimiz tufayli ona tabiat, hayvonot olami aziyat chekmasligi kerak. Suvdan oqilna foydalanishni har kim o’zidan boshlasin. Shunda yurtimiz kelajagi porloq bo’ladi.

Zeboxon Saidova, ekspeditsiya a’zosi, Toshkent shahridagi 314-maktab 8-sinf o’quvchisi.

    Bolaligimda daryo, dengiz, ummonlarni aslida qayerdan boshlanishiga juda qiziqardim. O‘zimcha xayol surib, hech o‘ylarimning oxiriga yetolmasdim. Go‘yoki, nazarimda daryo, dengiz, ummonlarning xayollarim singari poyoni yo‘qday edi. Haftning beshinchi kuni Juma… Xayollar ro‘yobga aylandi. Erta tongdan Yevropa Ittifoqining O‘zbekistondagi tashkiloti tashabbusi bilan tashkil etilgan “Ekomaktab” yetakchi rahbarlari bilan Chirchiq daryosi qayerdan boshlanib, qaysi daryolar bilan tutashishini hamda suvni ifloslantiryotgan omillar sababini o‘rganish maqsadida yo‘lga otlandik.